شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی
رذیلت سی و چهارم: فرومایگی و کوچکی نفس
یکی از صفات رذیله، فرومایگی و کوچکی نفس است که از آن به‌عنوان پست همتی نیز یاد می‌شود.
این رذیلت، پیامدها و آثار سوئی به دنبال دارد؛ اگر به جز سستی اراده، تزلزل در كارها، شکّ و دودلی و ضعف در تصمیمگیری، بیتابی در برابر سختی‌ها و ابتلا به عقدۀ حقارت، پیامد دیگری نداشت، برای رذالت و ناپسندی آن و برای درک ضرورت رفع آن كافی بود، در حالی كه مفاسد و عواقب زیان‌بار فراوانی دارد.
در روایات اهل‌بیت( بر ضرورت حفظ آبرو و شخصیت و پرهیز از کوچک کردن نفس، تأکید فراوانی شده است. از جمله امیرالمؤمنین% در وصایای خود می‌فرمایند:
«أَكْرِمْ نَفْسَكَ عَنْ كُلِّ دَنِيةٍ وَ إِنْ سَاقَتْكَ إِلَي رَغْبَةٍ فَإِنَّكَ لَنْ تَعْتَاضَ بِمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِكَ عِوَضاً»[1]
می‌فرمایند: خود را از هرگونه پستی دور نگاه دار، هر چند تو را به آنچه می‌خواهی برساند، زیرا هرگز عوض آنچه از دست میدهی، به دست نمیآوری.
برخی از مفاسد فرومایگی عبارتند از: مبادرت به رفتارهای پست و اعمالی که خلاف عقل، خلاف شرع و خلاف عرف است؛ ابتلا به عقدۀ حقارت و خودکم‌بینی، که در اثر ناتوانی در ارضای تمایلات و نیز شکست در کنترل غرائز و شهوات پدید می‌‌آید؛ ابتلا به تکبّر که انعکاس ایجاد عقدۀ حقارت است و بالأخره، سلطه پذیری در برابر نفوذ بیگانگان.
تاریخ شهادت می‌دهد که ستمگران و استثمارگران، تنها از طریق افراد فرومایه و پست همّت توانستهاند بر كشورهای اسلامی و غیر اسلامی تسلّط یابند؛ زیرا آنان در برابر هجوم بیگانگان و ظالمان، مقاومتی ندارند؛ هرچند آن هجوم، مانند آتشی فروزان، شهر و کشورشان را در خود فروببرد.
راهکار رهایی از این صفت رذیله، به‌طور کلی، مبارزۀ منفی و عمل بر خلاف پیامدهای آن است. مثلاً تلاش برای حفظ آبرو و پرهیز از رفتارهای زشت و خلاف عرف و عقل و ادب در اجتماع و نیز اجتناب از تظاهر به گناه و اعمال خلاف شرع و خلاف مروّت، خودبخود تمرین کسب شخصیت و بزرگ منشی است و برای ریشه کن کردن صفت رذیلۀ فرومایگی، تأثیر به‌سزا دارد.
همچنین معاشرت و همنشینی با افراد صالح، شایسته و باشخصیت، به‌خصوص دقت در انتخاب دوست و انتخاب همسر نیز راهی برای نجات از این رذیله است.
مهم‌تر از آنچه بیان شد، آن است که انسان بتواند بعد روحی و انسانی خود را بر بعد جسمی و حیوانی غلبه دهد. قبلاً بارها متذکر شده‌ایم که انسان، مرکّب از دو بعد روحی و جسمی است؛ پستی و فرومایگی، از بعد جسمی سرچشمه می‌گیرد و بعد روحی، منشأ بزرگواری و بزرگ‌منشی آدمی است. پس، با غلبۀ بعد روحانی، بر بعد جسمانی، فرومایگی و کوچکی نفس انسان، ریشه‌کن شده، بزرگ منشی، بلند همّتی و استواری نفس جایگزین آن می‌گردد.
