گناهان دو نوع است: يكي گناهاني كه مربوط به حق
الله است وديگري مرتبط با حق الناس. گناهان مربوط به حق الله نيز دو گونه است: يكي
آنها كه جبران پذير وقضا كردني نيست مگر با توبه كردن؛ مثل دروغ گفتن، كه گناه
بسيار بزرگي است، به اندازهاي كه قرآن ميفرمايد:
«انما يفتري الكذب الذين لا يومنون بآيات الله و
اولئك هم الكاذبون»؛[1]
تنها كساني دروغ پردازي ميكنند كه به آيات خدا
ايمان ندارند و آنان خود، دروغگويانند.
در روايات ميخوانيم كه اگر يك دروغ بگويد بوي گند
و تعفن از دهانش به آسمانها ميرود و ملائكه از آن بو اذيت ميشوند. او را لعن
ميكنند. از اين قسم است گناهي مثل شرابخواري، قمار،نگاه به نامحرم،زنا و .. اين
گناهها هم بزرگ و كبيره هستند.
در روايت داريم: عورتين زن و مرد زنا دهنده و زنا
كننده به حدي بوي گند ميدهد كه جهنميان را به شدت ميآزارد وهمچنين در روايت آمده
كه اگر كسي نگاه شهوتآميز به نامحرم كند،روز قيامت ابتدا با سيخهاي آتش جهنم
كورش كرده و سپس روانه جهنم ميكنند. اما همين گناهان- با اين بزرگي- اگر انسان
متحول شود و از گذشتهاش شرمنده و پشيمان گردد به ثواب و خوبي تبديل ميشود:«يبدل
الله سيئاتهم حسنات»
با گوش كردن و رواج موسيقيهاي حرام و مطب، در صدر
اسلام كفار تلاش ميكردند با ساز و آوار و ترانه، مسلمانان و مردم را از اطراف
پيامبر پراكنده سازند.
قرآن كريم ميفرمايد:
«و من الناس من يشتري لهو الحديث ليضل به عن سبيل
الهه»؛[2]
و برخي از مردم كسانياند كه سخن بيهوده را
خريدارند تا مردم را بيهيچ دانشي از راه خدا گمراه كنند.
در آيه ديگر بتپرستي با مجالس ترانه و ساز و آواز
كنار هم آمده است.
«فاجتنبوا الرجس من الوثان و اجتنبوا قول الزور»؛[3]
از پليدي بتها دوري كنيد و از گفتار باطل اجتناب
ورزيد.
پس معلوم ميشود گناه استماع وگوش دادن به موسيقي
مطرب و متناسب با مجلس گناه و لهو لعب بسيار بزرگ است،اما با همه بزرگياش با توبه
پاك ميشود.
قسمت ديگر از گناهان نيز حق الله است؛ منتهي با
اين تفاوت كه جبرانپذير است و ميتوان قضاي آن را به جا آورد؛ مثلاً اگر كسي
نمازش را نخواند گناه بزرگي كرده است و شايد گناهي بالاتر و بزرگتر از آن نباشد.
زراره يا پسر زراره ميگويد: رفتم خدمت امام
صادق(ع) و عرض كردم: يابن رسول الله! گناهان كبيره را برايم بشماريد، فرمودند
گناهان كبيره هفت تا است كه از اين گناهان بزرگترنداريم:
1- كفر به خدا، 2- قتل نفس،3- عاق والدين 4- خوردن
ربا5- خوردن مال يتيم6- تعرب بعد الحجره(يعني انسان برود به جايي كه نتوانددينش را
حفظ كند)،7- فرار از جنگ.
عبدالله بن زراره تعجب كرد و ديد كه امام(ع)تارك
صلاه را جزء اينها نمشرد، لذا پرسيد يا رسول الله، اگر كسي نماز نخواند گناهش بزرگ
است يا كه مال يتيم بخورد؟ حضرت فرمودند:كسي كه نماز نخواند گناهش بزرگتراست .
گفت : يابن رسول الله اگر چنين است، پس چرا نماز را نشمردي؟ امام(ع) فرمود: اول
چيزي كه شمردم چه بود؟ گفت كفر به خدا، فرمود:كسي كه نماز نخواند همان اولي است،يعني
كافر است«من ترك الصلاه متعمداً فقد كفر»[4]
كه معناي كفر در اينجا اين است كه در دنيا ميشود
چيزي به او فروخت و چيزي از او خريد و ميشود به او زن داد و از او زن گرفت(البته
زن دادن نهي شده است)اما در آخرت تارك الصله در زمره يهوديانست و با غير مسلمانهاست.
امام صادق(ع) در حال احتضار بود كه دستور داد تمام
قوم وخويشان دورش جمع شوند، آخرين جملهاي كه فرمود: اين بود كه:
لا تنال شفاعتنا من استخف بالصلاه؛[5]
شفاعت ما نميرسد به كسي كه نماز را سبك بشمرد.
سبك شمردن نماز،به معناي نخواندن آن نيست بلكه
خواندن با عجله و بدون تأني و يا به تاخير انداختن و اول وقت نخواندن است. نمازي
كه در فرد نمازگزار تاثير نگذارد و او را از فحشا و منكرات باز ندارد،نماز سبك و
بيوزن و مقدار است.
قرآن ميفرمايد:
«فويل للمصلين الذين هم عن صلوتهم ساهون»؛[6]
پس واي بر نمازگزاران كه از نمازشان غافلند.
امام صادق(ع) ميفرمايد:
«ويل» چاهي است در جهنم، آن كه نماز را سبك
ميشمارند جايگاهشان در آن چاه است. بنابراين گناه بسيار بزرگ است اما اگر توبه
كند،گويي گناهي را مرتكب نشده است،تنها فرقي كه با قسم اول دارد اين است كه توبه
در اين جا مثل توبه دروغ گرفتن، شراب خوردن، قمار بازي كردن و ساز و آوزا شنيدن
نيست بلكه در اين جا بايد تمام نمازهايش را قضا كند.
اگر كسي عمداً روزه ماه مبارك رمضان را بخورد گناه
بسيار بزرگي را مرتكب شده است،به حدي كه اگر حاكم شرع ببيند واجب است در روز اول
بر او 25 تازيانه بزند،روز دوم باز اگر ديد بايد 25 تازيانه به او بزنند و روز سوم
اگر روزهاش را علني بخورد بايد او را اعدام كنند. روزهخواري با اين همه اهميتش
با توبه آمرزيده ميشود.(البته به شرط اين كه قضايش را بگيرد).
قسم دوم گناهان هم مرتبط با حق الناس است كه اين
هم دو قسم است:يكي مربوط به مال مردم است كه گناهش بسيار بزرگ است به حدي كه بايد
به خداوند پناه ببريم. در روايت آمده است كه در روز قيامت چهل نماز مقبول را به
كسي ميدهند كه يك درهم از كسي طلب دارد و خداوند قسم خورده است كه:«به عزت و
جلالم سوگند از مال مردم نخواهم گذشت».
ديگري هم مربوط به شخصيت و آبروي افراداست؛ يعني
گناهي است كه با آن آبروي يك فرد محترمي از بين رفته است؛در اين صورت توبه هنگامي
پذيرفته ميشود كه حلاليت بطلبيم و به هر صورت ممكن، آبرو و شخصيت او را اعاده
نماييم. كاركنان ادارات بايد نيك بدانند كه با هر دو حق،به ويژه حقالناس، سرو كار
دارند.
قرآن ميفرمايد:
«انما التوبه علي الله للذين يعملون اسوء بجهالته
ثم يتوبون من قريب...»؛[7]
توبه نزد خداوند، تنها براي كساني كه از روي
ناداني مرتكب گناه ميشود سپس به زودي توبه ميكنند.
پس اگر كسي از روي عمد مرتكب گناه شود توبهاش
پذيرفته نيست و اگر كسي بخواهد توبهاش پذيرفته شود بايد فوراً توبه كند(و امروز و
فردا نكند تا دم مرگ) در غير اين صورت توبهاش قبول نيست.
«... قال اني تبت الآن و لا الذين يموتون و هم
كفار»؛[8]
توبه كساني كه گناه ميكنند تا وقتي كه مرگ يكي از
ايشان در رسد ميگويد:«اكنون توبه كردم»، قبول نيست و نيز توبه كساني كه در حال
كفر ميميرند.
خداوند در دو مورد توبه را قبول نميكند: يكي
توبهاي كه دم مرگ باشد وديگري مردم در حالت كفر.
در اين جا سوالي پيش ميآيد و آن اين كه آيا اين
مطالب با سخنان گذشته منافات ندارد كه گفتيد گناه انسان هر چه بزرگ باشد، هر وقت
توبه كند، توبهاش قبول است.
براي فهم مطلب توضيحي لازم است:
افرادي كه در ال كفر بميرند و معاند باشند بهشت
نخواهند رفت و اگر معاند نباشند نه به بهشت ميروند و نه به جهنم، زيرا جهنم براي معاند
و لجوج است،كافراني كه در جهل مركب باشند و بميرند نه به بهشت ميروند و نه به
جهنم، ولي چيزي كه هست اين كه توبه آنان نيز قبول نميشود، در روز قيامت عفو و
رحمت و شفاعت براي غير كافر وغير مشرك است، زيرا آنان استعداد شفاعت و مورد عفو
قرار گرفتن را ندارند.
«ولا يدخلون الجنه حتي يلج الجمل في سم الخياط»؛[9]
كافران و متكبران به بهشت نميرود مگر آن كه شتر
در سوراخ سوزن داخل شود.
پي نوشت ها:
[1]. نحل(16)آيه105.
[2]. لقمان(]1)آيه6.
[3]. حج(22) آيه30.
[4]. بحارالانوار، ج30،ص673.
[5]. همان،ج47،ص7.
[6]. ماعون(107)آيه40.
[7]. نساء(4)آيه17.
[8]. همان،آيه18.
[9]. اعراف(7)آيه40.