شرح فضیلت‌ها و رذیلت‌های اخلاقی

رذیلت بیست و دوّم: بُخل

بخل، یکی از صفات رذیله است كه آدمی را از استفادۀ شایسته از آنچه كه خداوند به او عطا نموده، بازمی‌‏دارد. استفادۀ شایسته، آن است که خداوند از آن راضی بوده، شامل اسراف و تبذیر نگردد.

این ملكه، هرچند در مورد مال و ثروت مشهور شده، امّا تنها مخصوص به اموال نیست و تمامی عطایای پروردگار همچون دانش، قدرت و آبرو را در بر می‌‌گیرد.

رذیلت بخل، در آیات و روایات چندی، به شدّت نکوهش شده و از آن نهی گردیده است. از جمله قرآن‌کریم می‌فرماید:

>وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذينَ يَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيامَة<^[1]

بخل، آثار و تبعات سوئی در دنیا و آخرت دارد؛ برخی از عواقب ناگوار بخل که در قرآن و روایات نیز بدان اشاره شده، عبارتند از:

بخل ممکن است انسان را به كفر یا نفاق یا هر دو مبتلا سازد؛ باعث بروز دشمنی و كینه، حتی با خداوند سبحان خواهد شد؛ بخیلان هرگز به رستگاری نخواهند رسید و در دنیا نیز زندگی سختی دارند؛ از هراس ابتلا به فقر، دست به ارتکاب گناه می‌زنند؛ از پرداخت حقوق شرعی واجب، مانند خمس، زکات و کفّارات خودداری کرده، مال حرام به خورد خانواده می‌‌دهند؛ به‌تدریج از مخارج واجب زندگی و هزینۀ ضروری تأمین معاش زن و فرزند نیز سرباز می‌‌زنند و شخصیت خود را نزد آنان تباه می‌‌سازند و بالأخره افراد بخیل در قیامت رسوا و بی‌‏آبرو می‏‌گردند.

راهکار رهایی از صفت رذیلۀ بخل نیز مانند سایر رذائل، مبارزۀ منفی است؛ انسان بخیل باید بر خلاف خواست ملکۀ بخل، بخشندگی را بر خود تحمیل نماید و بسیار در این باره تمرین کند تا کم کم، صفت رذیله‌اش ریشه کن یا دست کم سرکوب گردد.

مطالعۀ آیات و روایاتی که با موضوع بخل و مذمّت شدید آن وارد شده نیز در این زمینه مؤثر است. همچنین تلقین مفاسد ناشی از ملکۀ بخل و نیز یادآوری عاقبت سوء افراد بخیل در تاریخ، برای درمان این بیماری روحی، مفید خواهد بود.